پرورش و نگهداري زنبورهاي نر

پرورش و نگهداري زنبورهاي نر سالم و به تعداد كافي براي جفت گيري موفقيت آميز ملكه هاي زنبورعسل امری ضروري است.اطلاعات در خصوص زنبورهاي نر و مديريت آنها در طول فصل گسترده جفت گيري ملكه ها براي كمك به توسعه برنامه هاي مديريتي جهت افزايش تعداد نرها لازم است.

يك ملكه زنبورعسل در جفت گيري طبيعي به طور متوسط با 12 زنبور نر جفت گيري مي كند( رنجي بين 1 تا 32 زنبور نر). يك ملكه خوب بايد 4.3 تا 7 ميليون اسپرم در اسپرماتكاء ( كيسه ذخيره اسپرم ) ذخيره كند.4.5 ميليون ذخيره اسپرم براي ملكه هاي تجاري كافي است. محققان كانادايي مشخص كردند كه ملكه ها حدود 2 ميليون اسپرم در هر سال مصرف مي كنند و اگر يك ملكه كمتر از 3 ميليون اسپرم دريافت كرده باشد، در زنبورداري صنعتي در كمتر از 12 ماه جايگزين خواهد شد.

در شرايط خوب زنبورهاي نر سالم مي توانند 5 تا 10 ميليون اسپرم توليد كنند. زنبورهاي نر بطور ميانگين در سن 16 روزگي به بلوغ مي رسند و بعد از سن 28 روزگي كمتر مناسب جفت گيري هستند. ميانگين سن نرها 55 روز است و با توجه به شرايط فصلي مي تواند متفاوت باشد.

ظرفيت كلني براي پرورش و نگهداري نره ا  :
 كلني هاي قوي با تعداد زياد زنبورهاي كارگر نسبت به كلني هاي ضعيف تر، تعداد زيادي نوزاد و زنبور نر بالغ را پرورش و نگهداري مي كنند. زنبورهاي نر خودشان قدرت تغذيه ندارند و وابسته به زنبورهاي پرستار سالم هستند كه آنها را از گرده، عسل و ترشحات غدد خودشان تغذيه مي كنند.

توانايي كلني براي نگهداري جمعيت بالايي از نرهاي بالغ بستگي به ميزان فراهمي گرده و تداوم آن دارد نه به ميزان گرده ذخيره شده در كلني. تنها گرده ذخيره شده در نزديكي منطقه پرورش نوزادان رابطه مثبتي با پرورش نرها دارد. كلني هاي قوي 300 تا 400 گرم گرده با كيفيت در روز نياز دارند( 2.1 تا 2.8 كيلو گرم در هفته) اگر اين گرده از طبيعت فراهم نشود بايد هر 3 تا 5 روز به كلني تغذيه شود.

مشخص شده در كلني هايي كه گرده به شربت اضافه مي شود نسبت به تغذيه خشك گرده، بهتر به تغذيه نوزادان ميرسد. كلني هايي كه به طور منظم و پيوسته گرده يا مكمل گرده دريافت كرده اند، جمعيت بالايي از زنبورهاي نر را پرورش و نگهداري كرده اند. گرده تغذيه شده به كلني بايد عاري از بيماريها و آفات باشد و به جهت جلوگيري از انتقال عوامل بيماريزاي نوزادان، با اشعه ضدعفوني شده باشد.

عوامل موثر بر اخراج زنبورهاي نر از كلني :
- اخراج زنبورهاي نر از كلني زماني اتفاق مي افتد كه كلني تغذيه زنبورهاي نر را متوقف مي كند و اين به دليل كمبود گرده ورودي طي چند روز رخ مي دهد كه زنبورهاي نر ضعيف شده و از كندو حذف مي شوند.غالبا فاكتور مهم در اخراج نرها مقدار گرده تازه ورودي به كلني است. اگر جريان گرده به كلني فراتر از محدوده طبيعي فصلي باشد، اخراج نرها كاهش مي يابد.
- فاكتور ديگری كه بر اخراج نرها موثر است، عدم حضور ملكه است كه باعث كاهش اخراج نرها مي شود، ولی به اندازه فاكتور جريان گرده بر اخراج نرها موثر نيست.
- عامل موثر ديگر بر اين موضوع كاهش دماي خارجي كندو است كه به اخراج زنبورهاي نر كمك مي كند.
- عامل بعدي سن ملكه است،كلني هايي كه ملكه هاي جوان دارند، اخراج نرها بيشتر است.
- عامل شرايط نامساعد آب و هوايي كه در جمع اوري و جريان گرده خللي ايجاد كند، نيز بر اخراج نرها موثر است.

طولاني كردن فصل پرورش نره ا :
- استراتژي مهم براي طولاني تر كردن فصل پرورش نرها تغذيه منظم و مستمر كلني با گرده يا مكمل هاي گرده است.
- راهكار ديگر براي نگاهداري نرهاي بالغ خارج از فصل، حذف ملكه از كلني است و فراهم كردن قاب هاي زنبور و نوزاد از كلني هاي داراي ملكه به كلني بدون ملكه است ، همچنين براي اين كلني بايد گرده به مقدار كافي و بطور مستمر فراهم گردد.

ارتباط بين زنبورهاي نر و فراهمي گرده :
- زمانیکه گرده در كلني فراهم است زنبورهاي نر بالغ، تخم، لارو و شفيره نر وجود دارد.
- كمبود گرده به مدت 48 ساعت باعث فقدان لاروهاي نر مي شود، ولي زنبورهاي نر بالغ و شفيره و تخم انها در كلني موجود است.
- كمبود گرده به مدت 7 روز باعث مي شود زنبورهاي نر بالغ در كلني باشند ولي تخم، لارو و شفيره نر در كلني موجود نمي باشد.
- كمبود گرده به مدت 14 روز باعث مي شود كه زنبورهاي نر بالغ و نوزادان نر در تمامي مراحل نوزادي از كندو حذف شوند.

چهار نياز اصلي براي داشتن زنبورهاي نر :
1 - فراهم كردن گرده اضافي با كيفيت براي كلني در طول فصل براي داشتن تعداد كافي زنبور نر بالغ الزامي است، همچنين تغذيه شربت و ذخاير كافي از عسل ضروري است.
2 - استفاده از كلني هايي كه داراي ملكه با كيفيت با سن بيش از يكسال هستند.
3 - اگر شان هاي نر بافت در پاييز در وسط منطقه نوزادان قرار داده شود، نرها زودتر متولد مي شوند. مطلوب تر اينست كه شان هايي استفاده شود كه مخلوطي از سلول هاي نر و كارگر داشته باشد.
4 - كلني هاي بريدر( مادري) كه براي پرورش نرها استفاده مي شوند بايد همانند كلني هاي  كه در آنها سلول هاي ملكه پرورش داده مي شوند، مراقبت شوند.

تعداد و موقعيت كلني هاي بريدر پدري (نرها) براي تامين زنبور نر مورد نياز ايستگاههاي جفت گيري ملكه :
در پرورش ملكه تجاري پرورش دهندگان ملكه از كلني هاي بريدر مادري براي توليد لارو جهت پيوند استفاده مي كنند و كلني هاي بريدر پدري كه از انها براي توليد تعداد كافي و مورد نياز زنبورهاي نر براي جفت گيري با ملكه هاي باكره ايستگاه پرورش ملكه استفاده مي كنند. البته دوستاني كه خودشان ملكه توليد مي كنند نيز از اين قاعده مستثني نيستند.

بدست آوردن ملكه هاي با كيفيت كه به خوبي جفت گيري كرده باشند، در ايستگاههاي پرورش ملكه تجاري، يكي از مهم ترين نياز هاي توليد ملكه با طول عمر باروري مناسب است. اين بخش از پرورش ملكه نيازمند مديريت خيلي خوب براي توليد ملكه هاي باكره خوب و زنبورهاي نر بالغ و سالم به تعداد كافي در زمان جفت گيري ملكه هاي باكره است.

همانطور كه قبلا ذكر شد يك ملكه خوب بعد از جفت گيري  بايد حداقل ميزان 4.5 ميليون اسپرم در كيسه اسپرم ذخيره كرده باشد. تحقيقات نشان داده كه مشكلات در ملكه هايي كه در اوايل بهار جفت گيري كرده اند بيشتر بوده است، زيرا تعداد كافي زنبور نر بالغ در اوايل بهار كمتر بوده است. يكي از رويكردها براي كاهش مشكلات در ايستگاههاي پرورش ملكه يا زنبورستانهايي كه ملكه خود مصرفي دارند، افزايش تعداد زنبورهاي نر بالغ در مناطق جفت گيري ملكه ها ، بوسيله بهبود مديريت كلني هاي بريدر پدري ( نرها ) است.

كلني هاي بريدر پدري، كلني است كه بوسيله يك ملكه اصلاح شده از مراكز پرورش و اصلاح لاين ها مديريت مي شود و هدف از نگهداري اين كلني توليد حداكثر زنبورهاي نر سالم است. اين كلني بايد مديريت خوبي از نظر تغذيه و كنترل افات و بيماريها داشته باشد تا زنبورهاي نر باكيفيتي توليد كند كه با ملكه هاي باكره ايستگاههاي جفت گيري ملكه آميزش داشته باشند.

تعداد مورد نياز كلني هاي بريدر پدري :
تعداد دقيقي از كلني هاي بريدر پدري را نمي توان براي همه ي مناطق بصورت يكسان توصيه كرد. اما توصيه عمومي بين 4 تا 10 كلني براي هر 100 كندوچه (نوكلئوس) جفت گيري است. البته در شرايط ايده آل  تعداد 2 كلني بريدر پدري براي هر 100 كندوچه جفت گيري قابل توصيه است، اما با توجه به اينكه غالبا پرورش نر در كلني ها ممكن است به صورت منظم و مستمر انجام نشود، اين تعداد را با ضريت 2 تا 5 برابری توصيه مي كنند.

در شرايطي كه كلني ها توان نگهداري نرها را در تمام زمانها ندارند و يا ممكن است شرايطي پيش آيد كه تمامي زنبورهاي نر دسترسي براي پروراز را نداشته باشند، تعداد 4 تا 10 كلني بريدر پدري  براي هر 100 كندوچه جفت گيري توصيه مي شود.

تعداد و سن زنبورهاي نر مورد نياز  :
 عموما بين 12 تا 18 زنبور نر در سن 16 تا 28 روز براي جفت گيري با هر ملكه باكره در زمان جفت گيري مورد نياز است. يك زنبورستان با 100 كندوچه جفت گيري نيازمند حداقل 1200 زنبور نر بالغ براي جفت گيري با ملكه ها است.براي رسيدن به اين تعداد حداقل 6000 زنبور نر بالغ نياز است تا در يك منطقه عمومي كه 100 ملكه در زمان جفت گيري هستند، اين اطمينان حاصل شود كه هر ملكه حداقل با 12 زنبور نر جفت گيري كند.با توجه به درصد زنده ماني نوزادان نر (حدود 57 درصد) براي بدست آوردن 1200 زنبور نر بالغ حدود 2400 تخم زنبور نر نياز است كه اين براي اين  مقدار تخم نر حدود دو سوم يك قاب عميق لانگستروت بايد در دو طرف پر از تخم نر باشد.

زنبورهاي نر معمولا تا سن 16 روزگي قادر به  جفت گيري نمي باشند. براي فراهم كردن زنبورهاي نر بالغ در زماني كه ملكه هاي باكره به بلوغ رسيده و آماده جفت گيري هستند، بايد 23 روز قبل از اولين پيوند سلول ملكه ،قاب هاي نر تخم ريزي شده باشد ( قانون چهل روزگي در پرورش ملكه). براي اينكه توليد پيوسته نرها را داشته باشيم بايد نيمي از قاب هاي نرزا 23 روز قبل از پيوند به كلني معرفي كرد و بقيه قاب هاي نر را 14 روز بعد از معرفي اولين قاب هاي نر، به كلني هاي بريدر پدري معرفي كرد.

تعيين موقعيت كلني هاي بريدر پدري  :
 بهترين نتيجه جفت گيري زماني گزارش شده كه كلني هاي بريدر پدري در فاصله 2 تا 2.5 كيلومتري ايستگاههاي جفت گيري ملكه ها مستقر شده بودند. البته زماني كه منابع ديگر از نرها براي جفت گيري در دسترس نبوده كلني هاي بريدر در فاصله 300 متري ايستگاه نيز مستقر شده و ملكه ها با اين نرها جفت گيري كرده اند.

به دليل اطلاعات ناكافي يك توصيه يكسان و دقيق براي فاصله محل استقرار كلني هاي بريدر پدري را نمي توان براي همه مناطق داشت اما با توجه به مسافت پرواز ملكه براي جفت گيري، استقرار كلني هاي بريدر پدري تا شعاع 2.5 كيلومتري از محل استقرار كندوچه هاي جفت گيري توصيه مي شود ( توجه داشته باشيد اعداد ذكر شده نتيجه مطالعات انجام شده در كشور استراليا بوده  و ممكن است براي ساير مناطق با شرايط متفاوت ، متغير باشد).

تعيين كيفيت جفت گيري ملكه ها  :
 تعيين دقيق كيفيت جفت گيري ملكه ها تنها با نمونه گيري از ملكه هاي جفت خورده و ارسال به آزمايشگاه امكان پذير است. براي اين كار كيسه ذخيره اسپرم ملكه ها خارج و تعداد اسپرم ذخيره شده محاسبه مي گردد. ملكه هايي كه جفت گيري موفق داشته اند بايد حداقل 4.5 ميليون اسپرم و بالاتر ذخيره داشته باشند.

البته هميشه رنج متفاوتي از تعداد اسپرم ممكن است وجود داشته باشد ولي بايد يك حداقل براي تعيين كيفيت در نظر گرفت. اگر در يك ايستگاه جفت گيري 70 درصد نمونه هاي گرفته شده 4.5 ميليون اسپرم داشته باشند مي توان گفت حداقل قابل قبول بدست آمده است. اگر دستگاه تناسلي ملكه به خوبي توسعه يافته باشد مي تواند تا 7 ميليون اسپرم را در كيسه ذخيره اسپرم خويش ذخيره كند.

منبع : مهندس اسماعیل غفوری